■ دستکاری در نقشه‌ی جامع شهر، پنجاه باغ تبریز را نابود کرد

دستکاری در نقشه‌ی جامع شهر، پنجاه باغ تبریز را نابود کرد / پیشینه‌ی طولانی شهرسازان در نابود کردن باغ‌ها

بریده‌ای از روزنامه‌ی کیهان بله تاریخ پنج‌شنبه، ۲ بهمن ۱۳۵۴، ما را به داستان یک «تخلف شهری» و «باغ‌های تخریب‌شده»ای می‌رساند که به‌رغم گذشت ۴۰ سال از عمر آن، هنوز یکی از ماجراهای پرمسأله و داغ روز است. تیتر کیهان کاملاً گویاست: «دستکاری در نقشه‌ی جامع شهر، ۵۰ باغ تبریز را نابود کرد».



به گزارش معماری نیوز، نیمی از تیتر مربوط به «دستکاری نقشة جامع شهر» است؛ این موضوع را چه نوعی تخلف از سوی مدیران و مقامات مسئول شهری به حساب بیاوریم، چه به عنوان ضعف این سند بالادستی در نظر بگیریم که جای دستکاری و تفسیر را باز گذاشته است، در هر صورت موضوعی‌ است که همچنان در دوران ما نیز مکرر اتفاق می‌افتد و بن‌مایة آن بعد از 40 سال هنوز همان است: عده‌ای از صاحبان قدرت و ثروت، از طریق تفسیر به رأی یا دستکاری اسناد و قوانین، به دنبال سودجویی خود هستند.

اما نیمه دوم تیتر در مورد «نابودی 50 باغ در تبریز» است؛ این شکل از تخریب محیط زیست و باغات در دوران پیش از انقلاب 57 بیش از هر چیز با هدف بسط شهرها و جایگزین کردن کلانشهرهای مدرن به جای روستاها و شهرهای کوچک صورت می‌گرفت. این اقدامات برآمده از مدرنیزاسیونی بودند که رضاشاه پهلوی به طور منسجم و گسترده آن را آغاز کرد.

مدرنیزاسیون رضاشاهی که با رویکردی قهری و دستوری پیاده می‌شد، همراه با ایدئولوژی «پیشرفت» در دوران پهلوی دوم نیز پی گرفته شد تا به نحوی افسارگسیخته، روح و کالبد دنیای قدیمی و سنتی را تخریب کند و بجای آن، دنیایی تازه و مدرن بسازد.

مدرن‌سازی و پیشرفت، صرفاً به عنوان غلبه انسان بر طبیعت معنا می‌شد و اولویت آن، نه بسط اندیشه انسان‌محور مدرنیته، بلکه صرفاً گسترش کالبد مدرن بود. پروژه‌های عمرانی شهرها نیز بخشی از این شکل از مدرنیزاسیون و توسعه‌طلبی بود که در دل خود نوعی غلبة بناها و ماشین‌ها بر طبیعت و انسان را همراه داشت.

بحث تخریب محیط زیست و بافت‌های قدیمی و بجای آن‌ها، بنا کردن سازه‌های جدید نیز هنوز زنده و داغ است؛ شاید تفاوت اکنون با 40 سال پیش در این باشد که امروز «تخریب خلاق» در ایران همانند بسیاری دیگر از کشورها، صرفاً به دلیل اولویت یافتن مدرنیزاسیون صورت نمی‌گیرد. بلکه در دل ماجرا، رد پای انباشت عظیمی از سرمایه را شاهدیم که بعد از کالایی‌سازی همه چیز از جمله محیط ‌زیست و زمین و نیز بعد از تفوق سرمایه‌داری مالی و تجاری، یکی از بهترین راه‌ها برای سودآوری‌اش را در این تخریب خلاق می‌بیند.

صرف‌نظر از این مقدمه و به رغم تمام شباهت‌ها و تفاوت‌ها، داستان «تخلف شهری» و «باغ‌های تخریب‌شده» در چهل سال پیش همچنان بسیار جذاب و خواندنی است.

متن گزارش:

دستکاری در نقشه‌ی جامع شهر، پنجاه باغ تبریز را نابود کرد

تبریز - خبرنگار کیهان: سپهبد آزموده در جلسه افتتاحیه دوره جدید انجمن شهر تبریز اعلام کرد، کلیه کسانی که به هر نحو در دستکاری نقشه جامع تبریز دخالت داشته اند، مجازات می شوند.

نقشه جامع تبریز در سه نسخه تهیه شده که یک نسخه در اختیار شورایعالی شهر سازی، یک نسخه در اختیار مشاور شرکت مشاور اجرای طرح و سومی در اختیار شهردار ی تبریز است.

هر نسخه نیز دو جز دارد، یک جز مربوط به نقشه اراضی است و جز دوم مربوط به نقشه مرکزی، آنچه براساس تحقیقات انجام شده مورد دستکاری قرار گرفته، همین جز نقشه اراضی است که در اختیار شهرداری می باشد.

مراجعه به آرشیو مذاکرات انجمن شهر تبریز نشان می دهد که دو عضو انجمن شهر چند دوره پیش در همان بدو امر متوجه دستکاری هایی در نقشه جامع شهر شدند و در انجمن شهر پیشنهاد کرده اند که تفکیک اراضی شهر با نظارت انجمن شهر انجام شود. انجمن شهر این پیشنهاد را برای تایید به فرمانداری فرستاد و فرمانداری وقت به این بهانه که انجمن صلاحیت این کار را ندارد با پیشنهاد مخالفت کرد.

اعمال بی رویه، در دوره تفکیک اراضی از همان هنگام آغاز شد. این اعمال براساس بررسی های انجام شده قطع اشجار باغات تفکیک بی اجازه و با اجازه اراضی روستایی و از بین بردن باغات وسیع را شامل شده و در غایت به نابودی حدود 50 باغ پر درخت تبریز انجامیده است.

گروه خبرنگاران کیهان، با مراجعه به آرشیو و اسناد تحقیقات وسیعی پیرامون باغاتی که از تصویب قانون جلوگیری از قطع درخت تا حدود یکسال قبل در تبریز از بین رفته یا به منطقه مسکونی تبدیل شده است ، انجام داده اند.

احتمال دارد که نابودی بسیاری از این باغات به دستکاری نقشه جامع ارتباط داشته باشد ، همچنین ممکن است قطع اشجار پاره ای از این باغ ها به دستکاری های نقشه جامع مربوط نباشد، اما در هر حال وظیفه مسئولان امر است که در بررسی پرونده دستکاری های نقشه جامع ، پرونده تخریب و تفکیک این باغات را نیز به دقت مورد بررسی قرار دهند. شاید اینکار راه گشای حقایقی باشد که مردم می خواهند بدانند.

در اینجا، به ذکر نام باغات تفکیک شده و شماره پرونده آنها اکتفا میکنیم.

باغ اخوان در سیلاب قوشخانه، باغ زعفرانچی در ربع رشیدی، باغ چایچی (وزیر) در انتهای کوی شهریار، باغ مسکوچی در حکم آباد، باغ عرب در خیابان آریامهر، باغ گردکانلو، در خیابان آبرسانی، باغ اردبیلی در بلوار ششم بهمن که پرونده آن طی شماره 35606 مورخ 21ر8ر53 در استانداری ثبت شده است ؛ دو باغ بزرگ در خیابان آب رسانی که پرونده آن تحت شماره 14073 مورخ 21ر3ر54 در شهرداری است.

باغ تاروردیان در ربع رشیدی، باغ حاج نقی در ربع رشیدی، باغ حاج زینال در سیلاب، باغ حاج غلامرضا در شاهگلی، باغ حاج محمود در شاهگلی، باغ حاج لطیف در شرق قهوه خانه قله، باغ حاج عبدالعلی در خیابان فرح حدود هشت ماه قبل تفکیک شده باغ برنجیان در خطیب، باغ یوسف پارسیان در قرانلوق کوچه، باغ حاجی کاظم (حاج محمد آقا)در منطقه فرهنگی نقشه جامع در خیابان شهناز، باغ کرباسی در خیابان گازران، باغ النجقیان در شنب غازان که 2500 متر از اراضی آن به شهرداری واگذار شده (ولی معلوم نیست که شهرداری تصاحب کرده یا نه) 15 باغ بزرگ در مارالان که پرونده آنها طی شماره 2295 مورخ 27ر8ر54 در شهرداری است.

باغ دستمالچی در باغمیشه که طبق طرح جامع شهر در منطقه فعالیت های روستایی قرار گرفته و دستکاری در این زمین کاملا مشخص است.

باغ صالحی در انتهای باغمیشه که فضای سبز اعلام شده است، شیروانلو باغ در ربع رشیدی، پنج باغ بزرگ در بند حاج شیخ مارالان، بالاباغ در خیابان فرح، باغ مستشار، حدود 40 باغ در منطفه حکم آباد، خان باغی در خیابان فرح که یکسال قبل اجازه تفکیک صادر شده است؛ باغ حاج عبدالعلی در خیابان فرح که حدود هشت ماه قبل تفکیک شده و چند باغ دیگر!